SMYGU AC ANGHYDRADDOLDEBAU

Mae defnyddio tybaco yn un o’r prif ffactorau sy’n ysgogi a chyfrannu at anghydraddoldebau iechyd ledled Cymru ac o ganlyniad mae’n un o’r prif resymau pam y mae Cymru’n cael trafferth i sicrhau poblogaeth iach.

Mae cyfraddau smygu ymysg gwrywod mewn rhai lleiafrifoedd ethnig, gwrywod yn fwy cyffredinol, ac unigolion sy’n ddifreintiedig yn economaidd gymdeithasol, yn sylweddol uwch o gymharu â chyfartaledd y boblogaeth. Mae’r cyfraddau smygu uwch hyn yn un o’r prif ffactorau y tu ôl i ganlyniadau iechyd gwaeth i’r rhan fwyaf o’r is-grwpiau hyn. Mae rhai o’r anghydraddoldebau hyn yn barhaus, er enghraifft, nid yw’r bwlch rhwng y gyfradd smygu ymysg y mwyaf difreintiedig o gymharu â’r lleiaf difreintiedig wedi gostwng islaw 18% yn y deng mlynedd diwethaf, er bod anghydraddoldeb o ran cyfraddau smygu rhwng y rhywiau wedi bod yn gostwng yn y blynyddoedd diwethaf.

Rhywedd

Mae data a gasglwyd ym Mhrydain ers 1974 wedi dangos bod cyfradd y gwrywod sy’n smygu yn uwch yn gyson na’r gyfradd ymysg benywod. Fodd bynnag, ers 1990 mae’r bwlch rhwng y rhywiau wedi lleihau’n sylweddol, wrth i’r gyfradd smygu gyffredinol ar draws y rhywiau ostwng. Yn 1974, roedd 51% o ddynion a 41% o fenywod yn smygu ym Mhrydain, o gymharu ag 20% o ddynion a 17% o fenywod oedd yn smygu ym Mhrydain yn 2014. Ar hyn o bryd mae 20% o ddynion a 17% o fenywod yn smygu yng Nghymru (ffigurau 2016/2017)2.

D.S. Ers 2000 mae’r data wedi cael eu pwysoli. Ers 2012 daw’r ffigurau o’r Opinions & Lifestyle Survey 3; deuai’r data blaenorol o’r General Household Survey / General Lifestyle Survey4.

% Dynion Menywod Pawb
1974 51 41 45
1978 45 37 40
1982 38 33 35
1986 35 31 33
1990 31 29 30
1994 28 26 27
1998  28 26 27
2002  27 25 26
2006  23 21 22
2010  21 20 22
2013  22 17 19
2014  20 17 19
smoking when pregnant

Anghydraddoldebau iechyd yn ôl statws economaidd gymdeithasol

Mae cyfraddau smygu ymysg y boblogaeth lai cefnog yn sylweddol uwch na’r rhai ymysg y boblogaeth fwy cefnog. Mae llawer o dystiolaeth o’r cysylltiad rhwng statws economaidd gymdeithasol a chyfraddau smygu. Yng Nghymru yn 2016/2017 cofnodwyd mai 9% oedd canran yr oedolion o’r ardaloedd lleiaf difreintiedig yng Nghymru oedd yn smygwyr, o gymharu â 28% ymysg yr oedolion mwyaf difreintiedig ym mhoblogaeth Cymru. 18% oedd y gwahaniaeth rhwng cyfraddau smygu yn y ddegradd fwyaf difreintiedig a’r ddegradd leiaf difreintiedig yn 2005/06, sef yr un peth â’r ffigur ar gyfer 2015/16[1], gan olygu bod anghydraddoldeb mewn cyfraddau smygu yn ôl lefel amddifadedd wedi aros yn ddigyfnewid dros y deng mlynedd diwethaf.

Nid yw cymhariaeth uniongyrchol rhwng y data ar gyfer 2015/16 a chyn hynny a’r ffigur ar gyfer 2016/17 a’r blynyddoedd dilynol yn bosibl, o gofio y bu newid yn yr arolwg a ddefnyddiwyd i greu’r ffigurau hyn, o Arolwg Iechyd Cymru i Arolwg Cenedlaethol Cymru.

Gellir gweld y cysylltiad rhwng tlodi a defnyddio a phrynu tybaco o’r ffaith bod canran uwch o incwm smygwr tlawd yn cael ei gwario ar dybaco. Gall teulu ifanc neu riant sengl gael enillion ariannol sylweddol trwy roi’r gorau i smygu.

Mae ymchwil ASH yn dangos bod 1.7 miliwn o aelwydydd yn y Deyrnas Unedig sydd â smygwr arno mewn tlodi ar hyn o bryd, ond gallai rhyw 28% (dros hanner miliwn) gael eu codi o dlodi pe baen nhw’n rhoi’r gorau i smygu. Mae hyn yn golygu y gallai 365,000 yn llai o blant fod yn byw islaw’r ffin tlodi.

Mae’n bwysig nodi’r problemau mae smygwyr mewn poblogaethau llai cyfoethog yn eu hwynebu, fel:

Y gred bod smygu’n fwy cyffredin ymysg y boblogaeth gyffredinol nag y mae mewn gwirionedd, gan ei gwneud yn fwy derbyniol yn gymdeithasol i smygwyr llai cyfoethog barhau i smygu a chan roi llai o anogaeth iddyn nhw roi’r gorau iddi. Maen nhw hefyd yn fwy tebygol o ymddieithrio o raglenni rhoi’r gorau i smygu 7

Mae’r oedran mae rhywun yn dechrau smygu yn y boblogaeth dlotach yn llawer is na’r rheiny sy’n fwy cefnog. Po hiraf mae rhywun wedi bod yn gaeth i nicotin, anoddaf yw hi iddo roi’r gorau iddi

Mae’n fwy tebygol o ddefnyddio smygu fel ffordd o ymdopi ag amgylchiadau anodd mewn bywyd, er enghraifft straen, beichiogrwydd, diweithdra, colli swydd a phroblemau iechyd meddwl.

1 ASH (2011). Tobacco and ethnic minorities

2 Welsh Government (2017). National Survey for Wales 2016/17

3 2014 Opinions and Lifestyle Survey. Office for National Statistics, Feb 2016

4 2011 General Lifestyle Survey. Office for National Statistics, March 2013. PSA Delivery Agreement 18: Promote better health and well-being for all. The Treasury, Oct 2007 (pdf)

5 Assuming a price per pack of 20 of £6.70 (the cost of 20 Sterling cigarettes, the most popular UK brand, in a supermarket). In practice, many smokers will be spending more, for example the price of 20 Marlboro in a supermarket is currently around £9.60. Average daily consumption of cigarettes in England is now about 11 a day. Statistics on smoking: England, 2016. The Health and Social Care Information Centre, May 2016

6 Average weekly earnings Office for National Statistics. Release date 15 February 2017

7 NCSCT (2013). Stop Smoking Services and Health Inequalities. Briefing: 10

8 Partnership Action on Tobacco and Health (PATH) (2010). Stop-smoking service provision for Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender (LGBT) communities in Scotland

 

Ymchwil bellach

Newyddion cysylltiedig